DİZ EKLEMİNDE KİREÇLENME

DİZ EKLEMİNDE KİREÇLENME

Diz artritindeki en önemli semptomlar ağrı, şişlik ve hareket kısıtlılığıdır. Vücuttaki tüm eklemler artritten etkilenebilir fakat hastalık diz ekleminde oldukça sık izlenir.

Yürüme, merdiven çıkma gibi günlük aktiviteleri yapmak zorlaşabilir. Birçok kişide iş ve güçten geri kalmaya, sakatlığa yol açabilir.

Birçok artrit tipi olsa da en sık osteoartrit ve romatoid artrit izlenir. Esasen yetişkin hastalığı olsa da bazı tipleri çocukları da etkileyebilir.

ANATOMİ

Diz vücuttaki en geniş ve en kuvvetli eklemdir. Uyluk kemiği alt kısmı, kaval kemiği üst kısmı ve diz kapağı kemiğinden oluşur.  Bu üç kemiğin birbiri ile temas eden kısımları düz, kaygan yapıdaki koruyucu kıkırdakla kaplanmıştır.

Kaval ve uyluk kemiklerinin kıkırdakla kaplı temas yüzleri arasında menisküs adı verilen yarım ay şeklinde fibröz kıkırdaktan yapılmış dokular bulunur. Her dizde iç ve dış tarafta birer tane olmak üzere iki adet menisküs vardır. Menisküsler yük aktarımına yardımcı olur, yüklenme ile oluşan şoku emerler. Kıkırdak yüzeylerde birim alana düşen yük miktarını azaltırlar.

Diz ekleminde kıkırdaklara giden kan damarı yoktur, kıkırdak dokular besin alışverişini eklem sıvısı aracığı ile sağlarlar. Diz ekleminin içi çok ince bir sinovia adı verilen doku ile döşenmiştir. Bu sinovial membran eklem kıkırdaklarının sürtünmesini azaltır, kayganlığı artırır ve beslenmesi sağlayan eklem sıvısını yapar.

Diz eklemini etkileyen esas artritler;

• Osteoartrit
•  Romatoid artrit
• Posttravmatik artrit

OSTEOARTRİT

Diz ekleminde izlenen en sık artrit tipidir. Dejeneratif tipte bir artrittir. Sıklıkla 50 yaş üzerinde izlense de gençlerde nadiren izlenebilir.

Osteoartritte diz eklem kıkırdağı yavaş yavaş bozulur ve aşınır. Kemikler arasındaki koruyucu boşluk daralır. Zamanla kemikler birbirine değer, hareketle sürtünür. Bu durum uzun sürerse kemiklerde sürtünmeye bağlı kayıp izlenebilir. Osteofit adı verilen ağrılı kemik çıkıntılar oluşur.

Osteoartrit yavaş yavaş ilerler ve ağrı zamanla kötüleşir.

Sağda normal diz görünümü. Solda ise eklem aralığında daralma, kemik ve kıkırdakta bozulma, osteofit oluşumu izleniyor

ROMATOİD ARTRİT

Vücuttaki birçok eklemi tutan kronik bir hastalıktır. Diz eklemi de bu rahatsızlıktan etkilenir. Simetriktir yani vücudun iki tarafındaki aynı eklemleri aynı anda etkiler.

Diz eklemini örten sinovial membran hastalığa bağlı olarak şişer, zamanla ağrı ve şişlik meydana gelir.

Romatoid artrit otoimmün bir hastalıktır. Hastanın kendi dokularına immün sistem hücreleri saldırır. Kıkırdak ve ligaman gibi normal dokuya hasar verir. Kemikleri yumuşatır.

POSTTRAVMATİK ARTRİT

Diz yaralanması sonrası ortaya çıkar. Örneğin; diz çevresinde kemik kırığı durumunda kırık oluşurken eklem yüzlerinde hasar oluşabilir. Bu da yaralanmadan sonra yıllar içinde kireçlenmeye yol açar. Menisküs yırtığı ve ligaman yaralanmaları da dizde denge kaybına yol açarak diz ekleminde ayrıca aşınmaya sebep olur, zamanla kireçlenme oluşur.

BELİRTİ ve BULGULAR

Kireçlenme oluşan diz ekleminde ağrı oluşur ve inflamasyon başlar. Ağrı yavaş başlayıp artabileceği gibi ani olarak da başlayabilir.

Diğer bulgular;

• Eklemde hareket kısıtlılığı ve şişlik oluşur. Dizi kıvırmak ve düz uzatmak zorlaşır
• Ağrı ve şişlik sabahları, oturma ve istirahatten sonra kötüleşebilir
• Zorlayıcı aktiviteler ağrı artışına sebep olur
• Serbest kıkırdak parçaları ve diğer dokular eklemin normal hareketini bozar. Hareket sırasında dizde kilitlenme ya da takılma izlenebilir. Gıcırdatabilir, tıklayabilir, çat diye ses çıkarabilir veya bir öğütme sesi çıkarabilir (krepitasyon)
• Ağrı dizin zayıf hissedilmesine veya dönme-kıvrılma hissine sebep olabilir
• Artriti olan birçok hasta yağmurlu havalarda eklem ağrılarının arttığını hissederler

MUAYENE

Randevunuz sırasında doktorunuz şikâyetlerinizi ve sağlık öykünüzü sorgulayacak. Fizik muayenenizi yapacak ve olası tanısal testleri  (X-ray, kan testleri) uygulayacaktır.

FİZİK MUAYENE

Fizik bakı sırasında doktorunuz şunları araştırır;

• Eklemde şişlik, ısı artışı veya kızarıklık
• Diz eklemi çevresinde hassasiyet
• Aktif ve pasif hareket genişliği
• Eklem instabilitesi
• Hareketle dizden ses gelmesi
• Yüklenme ile diz ağrısı,  İstirahatte diz ağrısı
• Yürüme zorluğu
• Diz çevresinde herhangi bir kas, tendon, ligaman yaralanma bulguları
• Diğer eklemlerin tutulumu ( Romatoid artrit)

GÖRÜNTÜLEME ÇALIŞMALARI

• X-ray: Esas olarak kemik değerlendirilir. Farklı artrit formlarını ayırt edilmesinde yardımcı olur. Eklem aralığında daralma, kemiklerde yapısal değişiklikler ve yeni kemik oluşumları (osteofit) izlenebilir
• Diğer testler: Manyetik rezonans görüntüleme (MRG), Komputerize tomografi (KT) tetkiklerine kemik veya yumuşak dokuların daha detaylı değerlendirilmesi için ihtiyaç duyulabilir

Solda normal eklem aralığı izlenirken, sağda dizin iç tarafında eklem aralığı tamamen kapanmış.

LABORATUVAR

• Romatoid artrit gibi inflamatuvar tipteki artritlerin tespitinde kan testlerine ihtiyaç duyulabilir

TEDAVİ

• Artritin kesin tedavisi yoktur ancak ağrıyı ve onun sebep olduğu sakatlığı azaltmak için bazı tedavi uygulamaları yapılmaktadır.

 Cerrahi Dışındaki Tedavi Uygulamaları

• İlk tedavi daima cerrahi dışı uygulamalarla başlar.
• Yaşam Tarzının Düzenlenmesi
• Dizinizi korumak ve artritin ilerlemesini yavaşlatmak için günlük hayatınızda bazı değişiklikler yapmanız gerekir.
• Hastalığınızı alevlendiren merdiven çıkma gibi aktivitelerden uzak durun
• Yüksek darbeli aktiviteleri (koşu, tenis) bırakıp dizinize daha az stres yükleyen düşük darbeli aktivitelere (yüzme, bisiklet sürme) geçiş yapınız
• Kilo vermek diz ekleminize etki eden stresleri azaltır, sonuçta daha az ağrı oluşur ve fonksiyonlar düzelir
• Fizik Tedavi

Yapılan özel egzersizler dizin hareket genişliğini arttırır, dizin daha esnek olmasını sağlar ve bacak kaslarını güçlendirir. Doktorunuz yaptığı değerlendirme sonucunda ihtiyaçlarınıza göre bireysel egzersizler uygulayabilir.

• Yardımcı cihazlar

Baston, şok emici ayakkabılar veya tabanlıklar, dizlikler yardımcı olabilir. Dizlik stabilite fonksiyonda düzelme sağlayarak daha iyi hissetmenize yardımcı olur. Eğer artrit dizin bir tarafında yoğunlaşmışsa yararlı etkisi daha fazla olur.

2 tip dizlik var; Yükten koruyan dizlikler – dize binen yükleri dizin etkilenen bölümünden diğer tarafa aktarırlar. Destek dizlikleri – tüm dizin yüküne destek olur

• Diğer Yöntemler: Sıcak ve soğuk uygulaması, ağrıyı azaltan merhem ve kremler, dizi destekleyen elastik bandajların giyilmesi

İLAÇLAR

Tedavide farklı tipte ilaçlar kullanılır. İlaçlara karşı hasta yanıtı farklı oluğu için doktorunuz sizinle iş birliği yaparak güvenlik ve etkinliği ön planda tutarak ilaçlarınız ve dozajlarını belirler.

• Bazı reçetesiz alınabilen ilaçlar (kollajen, glukozamin vb), narkotik olmayan ağrı kesiciler ve antiinflamatuvar ilaçlar genelde ilk seçeneklerdir.
• Asetaminofen rahat ulaşılabilen ve artrit ağrısında etkili bir ağrı kesicidir.
• Reçetesiz alınabilen ilaçların da yan etkileri ve istenmeyen ilaç etkileşimleri olabileceğini unutmayın. Doktorunuza olası yan etkileri sorun.
• Steroid olmayan antiinflamatuvar ilaçlar (NSAIDs) etkindir (ibuprofen, naproxen vb)
• COX-2 inhibitörleri daha az mide-barsak yan etkilerine sahip özel tip ağrı kesicilerdir. Celebrex (celecoxib) ve Mobic (meloxicam, parsiyel COX-2 inhibitör) en sık kullanılanlardır. Kalp krizi, inme, kalp kasında iskemi, kan pıhtısı oluşumu, hipertansiyon ve aspirin alerjiniz varsa mutlaka doktorunuzu uyarın.
• Kortikosteroidler (genellikle kortizon olarak bilinir) güçlü antiinflamatuvar ilaçlardır ve diz eklemi içine enjekte edilebilirler. Ağrı ve inflamasyonu azaltırlar fakat etkileri zamanla son bulur. Olası yan etkilerden dolayı yılda üç-dört’den fazla uygulama yapmak doğru olmaz.
• Bazı hastalarda ağrı ve şişlik enjeksiyondan hemen sonra alevlenir, uzun dönemde eklem hasarı ve enfeksiyon potansiyeli vardır. Enjeksiyonlar sık tekrar edilirse hasar azalacağına artar.
• Hastalığı modifiye eden antiromatik ilaçlar romatoid artritin ilerlemesini yavaşlatmak için kullanılır. Methotrexate, sulfasalazine ve hydroxychloroquine sıklıkla reçete edilir. Etanercept (Enbrel) ve adalimumab (Humira) gibi biyolojik olan ve hastalığı modifiye eden ilaçlar vücudun immün yanıt aktivitesini azaltabilir. Bu alanlarda kullanılan birçok ilaç bulunduğundan tedavi etkinliği sağlamak için mutlaka Romatoloji uzmanından görüş almak gerekir
• Viskosuplementasyon, eklem sıvısı kalitesini arttırmak için eklem içine enjekte edilen maddeleri içerir.
• Glukozamin ve Kondroitin sülfat eklem kıkırdağında doğal olarak bulunan maddelerdir. Diyet takviyesi olarak alınabilirler. Hasta geri bildirimleri ağrı azalmasını doğrulasa da bu ilaçların artritin ilerlemesini durdurduğu veya yavaşlattığına yönelik yeterli kanıt yoktur. Bu ilaçların yan etkileri veya başka ilaçlarla etkileşimlerinin olabileceğini unutmamak gerekir. Doktora danışmadan kullanılmamalıdır.

ALTERNATİF TEDAVİLER

Birçok alternatif tedavi yöntemi etkinliği kesin olarak ispatlanmamıştır fakat yararlı olabileceği için denenebilir.  Böyle bir tedavi uyguluyorsanız mutlaka doktorunuza haber vermelisiniz. Ağrıyı azaltan alternatif tedaviler genelde akupunktur ve manyetik titreşim tedavileridir.

Akupunkturda ağrıyı azaltmak veya ilgili alanlarda his kaybı oluşturmak için özel vücut bölgelerini stimüle etmek için ince iğneler kullanılır. Artrit ağrısını yatıştırmada yardımı olduğu ileri sürülse ve dünyanın birçok yerinde kullanılsa da yöntemin etkinliği hakkında bilimsel çalışma yok gibidir. İşlemi yapan uygulayıcının sertifikası olduğundan ve steriliteye tam uyulduğundan emin olmak gerekli.

Manyetik titreşim tedavileri ağrısızdır ve elektromanyetik alandaki dize titreşim sinyali yollayarak etki yapar. Etkinliği bilimsel olarak kanıtlanmamıştır.

CERRAHİ TEDAVİ

Şayet artrit kaynaklı ağrı diğer tedavi yöntemleriyle azalmıyorsa ve ağrı sakatlığa sebep olmuşsa doktorunuz cerrahi tedaviyi önerebilir. Tüm farklı cerrahi yöntemlerinin kendine mahsus risk ve komplikasyonları vardır. Cerrah olası komplikasyonlar hakkında sizi bilgilendirecek.

Artroskopi

Diz çevresinde küçük kesiler yapılır ve bu kesilerden kamera ve el aletleri dizin içine yollanır.

Diz artritinde sık kullanılan bir yöntem değildir. Şayet osteoartrite dejenere menisküs yırtıkları eşlik ederse menisküs yırtıklarının tedavisi için uygulanabilir.

Kıkırdak Grefti

Dizin diğer bölümünden veya doku bankasından sağlıklı kıkırdak dokusu alınarak eklem kıkırdağındaki hasarlı bölgenin çıkartılması ile oluşan delik alan doldurulur. Bu yöntem daha çok genç ve kıkırdak hasar alanı küçük olan hastalar için uygundur.

Sinovektomi

Eklem iç yüzünü örten ince örtü romatoid artrit gibi inflamatuvar hastalıklarda hasar görür, cerrahi olarak sinovianın çıkarılması ağrı ve şişliği azaltır.

Osteotomi

Ya tibia ya da femur kemiğinde kesi yapılarak yük aktarımı bozulmuş olan diz bölümünden kısmen sağlam olan kısma yönlendirilir. Böylece artritik diz bölümünde basınç azalır. Bu yöntem hastalığın erken dönemlerinde ve dizin yalnızca bir kısmı etkilenmişse kullanılabilir. Ağrıyı azaltır ve fonksiyonu belirgin olarak düzeltir. Daha genç hasta grubunda tercih edilmektedir.

Total veya Parsiyel Diz Protezi

Hasarlı kıkırdak ve kemik dizinizden çıkartılır, onun yerine metal ve plastik parçalar yerleştirilerek ağrı ortadan kaldırılır ve dizin fonksiyonları iyileştirilir.

Solda parsiyel diz protezi, sağda total diz protezi görülüyor.

İYİLEŞME

Diz artriti için uygulanan herhangi bir ameliyat sonrasında bir iyileşme dönemi vardır. Bu iyileşme süresi ve iyileşme boyutu uygulanan cerrahinin tipine bağlı olarak değişir.

Ameliyat olan dizinizin güçlenmesi için doktorunuz Fizik tedavi ve rehabilitasyon programına girmenizi isteyebilir.

Ameliyat yöntemine göre bir süre dizlik, koltuk değneği veya baston kullanmanız gerekli olabilir.

Cerrahi ağrıyı azaltır ve birçok aktivitenin daha kolay yapılmasına olanak tanır.

Kaynak: https://orthoinfo.aaos.org/en/diseases--conditions/arthritis-of-the-knee/